3-D ses olarak da bilinen konumsal ses günümüzde PC ses teknolojilerinde en çok konuşulan konu. Tıpkı bu fikrin ilham kaynağı olan üç boyutlu filmlerdeki gibi üç boyutlu ses dinleyiciyi çepeçevre sararak gerçek bir ses ortamında olduğu yanılsamasını yaratır ve gerçekçi bir etki uyandırır.

Konumsal ses teknolojisinin gelmesiyle birlikte bilgisayar oyunları da büyük ölçüde şenlendi ve sesten alınan ipuçları sayesinde oyunu oynayanın hedeflerinin yerini daha doğru tespit edebilmesi ve vurabilmesi sağlandı. Çok bilinen yeni oyunların hemen hepsi mevcut 3-D standartlarının en az birini destekliyor.

Fakat üç boyutlu ses teknolojisinin tek çıkış noktası oyunlar değil. İş dünyasında da video konferans uygulamaları yaygınlaştıkça 3-D’ye olan ihtiyaç daha iyi hissediliyor. Ancak video konferanslarda kameranın her iki ucunda da genellikle birden fazla konuşmacının olması zaman zaman problemlere yol açabiliyor. Sıkıştırılmış video görüntüleri yavaş değiştiği için belli bir anda konuşanın kim olduğunu anlamak zor olabiliyor. Hele birden fazla kişi aynı anda konuşmaya başlarsa ortaya çıkan kakofoniyi dinlemek rahatsız edici olabiliyor ve çoğu zaman da anlamak mümkün olmuyor. Ama 3-D ses teknolojisi kullanılırsa video konferansa katılan herkesin sesi dinleyicilerin odasında farklı farklı yönlerden gelir ve konuşmayı takip etmek daha rahat olur.

Evlerde kurulan sinema sistemlerinin üç boyutlu sese yaklaşımı ise inanılmaz. Dinleyiciyi mecazi olarak değil gerçek anlamda basbayağı sesle çepeçevre sarıyorlar. ‘5.1 kanal’ adı verilen sistem, sol ve sağ öne iki hoparlör, sol ve sağ arkaya iki hoparlör, bir tane orta hoparlör ve bir sub-woofer kullanıyor.

Bunların her biri birer kanal olarak adlandırılıyor. PC’nin ses kartları dört ya da daha fazla hoparlörü olan ses tesisatları için çok kanallı çıkış sağlayabiliyor. Ses kartına örnek olarak 200$’ lık Creative Labs Sound Blaster Live! verilebilir. Dört ya da daha fazla hoparlöre sahip olan ses tesisatları arasında 200$’lık Audio Storm MT7 ve 300$’lyk Cambridge Sound Works Desktop Theatre sayılabilir. Bu sistemler, eskiden AC-3 olarak bilinen ve DVD film ve oyunlarda yaygın olarak kullanılan gerçek Dolby Digital çevre sesini verirler.

Bunlar sayesinde gerçek dünyadakine en çok benzeyen, en inandırıcı ses etkisi sağlanır. Ama ne yazk ki PC kullanıcılarının çoğunun böyle bir tesisatı kurmak için ne ayırabileceği parası ne de odasında bunca hoparlör için yeri vardır. Allah'tan sadece iki hoparlör kullanarak kullanıcının etrafındaki boşlukta ses imgelerinin oluşturulmasına yönelik kıyamet gibi API’ler ve üç boyutlu ses algoritmaları imdada yetişiyor. Creative Labs, Diamond Multimedia, Turtle Beach ve Aztech gibi belli başlı ses kartı üreticilerinin yani çıkardıkları kartların hepsi bu arabirimlerden bir ya da daha çoğunu destekliyor. Yani alınan PC’lerin çoğu 3-D özelliğine sahip. Bu ya içine konulmuş olan kart sayesinde, ya da Cirrüs Logic, Crystal Semiconductor gibi üreticiler tarafından sağlanmış yonga setleri ile gerçekleşiyor.

Düşünün bir, hoparlörlerin her ikisi de kullanıcının ön tarafında duruyor ama program sesin dinleyicinin arkasından geldiği izlenimini veren bir ses imgesi oluşturuyor, böyle bir şey nasıl mümkün olabilir. İşin sırrı psiko-akustik bilimi ile kulağın işitme ve beynin ses yönünü saptama biçiminde yatıyor. Sesin geldiği yerin neresi olduğuna karar verirken kulak ve beyin bazı ipuçlarını kullanırlar.

Stereo ses sistemleri de kulağı ve beyni bu ipuçları konusunda yanıltırlar. Bu ipuçlarından en önemlileri arasında iki kulağın aynı sesi birbirinden milisaniyelerle de olsa farklı zamanlarda duyması, farklı yoğunlukta duyması ve sesin kanala girmesi sırasında dış kulağın etkisi sayılabilir. Bu etkileri yapay olarak yaratan iki stereo hoparlörünü dinlerken bu yüzden sesin her ikisinde de değil bambaşka bir yerden geldiği duygusuna kapılıyoruz.

Tabi böyle bir hilenin yapılabilmesi kolay olmuyor. Gerçek zamanda seslerin istenilen biçimde süzülerek verilebilmesi için muazzam matematiksel hesaplamaların yapılması gerekiyor. Bu yüzden 3-D ses sistemlerinde ses kartı üzerinde özel bir işlemcinin bulunması lazım. Ses sisteminin ana karta gömülü olduğu durumlarda da özel bir ses yongası lazım.

Bunun yanında gelişmiş dijital sinyal işleme (DSP) özelliğinin de bulunması gerekiyor.